Systemy zbiórki indywidualnej
Początki
Początkiem systemu zbiórki było gromadzenie odpadów zmieszanych, które trafiały do pojemników wykonanych ze stali ocynkowanej. Obecnie system zbiórki wymusza od każdego mieszkańca podział strumienia wytwarzanych odpadów na wiele frakcji. Pierwszym problemem, z jakim borykali się urzędnicy, było wprowadzenie opłaty za odbiór i unieszkodliwianie odpadów. Ustawodawca daje pewną swobodę w naliczaniu tych opłat. Mogą być one naliczane na podstawie liczby osób mieszkających w konkretnej nieruchomości, ilości zużytej wody czy powierzchni lokalu mieszkalnego. Może to prowadzić do naliczania niesprawiedliwie wysokich opłat w przypadku osób o niewielkim dochodzie (im wyższy standard życia, tym więcej odpadów generujemy). Dysproporcje mogą także występować w miejscowościach letniskowych.
Jaki system?
Nawet najlepszy system nie spełni swojej roli jeśli jego realizacja będzie zła. Często pojemniki na odpady są niezabezpieczone (otwarta altana śmietnikowa), co sprzyja podrzucaniu odpadów. Ponadto drastycznie spada wówczas stopień rozdziału poszczególnych frakcji – odpady zmieszane, bio, plastik trafiają do dowolnego pojemnika.
Rys.1. Pojemnik na bioodpady w otwartej altanie jest zapełniany odpadami każdej frakcji
Najprostsze systemy dzielące odpady tylko na dwie frakcje (suche i mokre) nie sprawdzają się. Strumień odpadów suchych, w skład którego wchodzi wszystko poza odpadami bio, jest niezwykle trudny do zagospodarowania. Pierwszym elementem w łańcuchu czynności jest skierowanie takiego strumienia do sortowni, gdzie mechanicznie oraz ręcznie zostanie on podzielony na: papier, plastik, szkło, metale oraz pozostałość po sortowaniu.
Rys.2. Ręczna sortownia odpadów
Podraża to gospodarowanie odpadami, a ponadto praca przy ruchomej taśmie (pomijając uciążliwość odorową) jest wyczerpująca psychicznie.
Systemy pojemnikowe
Systemem dobrym jest system pojemnikowy, w którym posegregowane odpady trafiają do kolorowych pojemników. Obecnie na osiedlach mieszkaniowych wielorodzinnych wyposażonych w altany śmietnikowe wdrożony jest system pojemnikowy oparty o barwne pojemniki o pojemności 240, 360 i 1100 litrów. W altanach znajdują się pojemniki brązowe (bio), niebieskie (papier), żółte (plastik i metale), zielone (szkło) oraz czarne – pozostałość po segregacji.
Inny system może obowiązywać w zabudowie wysokiej (8-12 i więcej pięter), gdzie w wielu przypadkach mamy do czynienia z systemem workowym. Kolory worków odpowiadają kolorom pojemników funkcjonujących w danej gminie. Z takim workiem należy zjechać windą i umieścić go w altanie śmietnikowej, podobnie jak w przypadku zabudowy niskiej. Jedynie pozostałość po segregacji (worki czarne) są wrzucane do kanałów zsypowych i trafiają do dużych pojemników (1100 litrów) umieszczonych w pomieszczeniu zsypowym na parterze. Czasem jednak zarządcy budynków decydują się na całkowite zamknięcie zsypów. Nowoczesną opcją dla wysokich bloków są zsypy segregujące – gdzie na każdym piętrze wrzutnia odpadów ma kolorowe przyciski – osoba deklaruje co wrzuca, a system zadba aby worek wpadł do właściwego kontenera.
Problem zwierząt domowych
Uzupełnieniem tych dwóch systemów są pojemniki ustawione blisko terenów zielonych na odchody wyprowadzanych zwierząt domowych – głównie psów i kotów. Pojemniki takie są niezbędne w celu zachowania czystości osiedlowych terenów zielonych.
Rys.3. Pojemnik na odchody zwierząt domowych
Ważnym elementem tych dwóch systemów jest regularne odbieranie odpadów oraz okresowe mycie pojemników – szczególnie brązowych i na odpady zmieszane. Dodatkowo mieszkańcy muszą być informowani o terminach odbioru odpadów wielkogabarytowych z poszczególnych dzielnic.
System półautomatyczny
Jednym z lepszych już stosowanych rozwiązań jest półautomatyczny pojemnik na odpady. Jest to kontener z czytnikiem kodów przypisanych do danego gospodarstwa domowego. Rozwiązanie to przeznaczone jest dla osiedli wielorodzinnych i domów jednorodzinnych. Mieszkaniec skanuje kod gospodarstwa (tzw. kod QR), deklaruje typ odpadu (papier, plastik, bio itp.), a w kontenerze otwiera się pokrywa właściwego pojemnika. Deponowane odpady są każdorazowo ważone – stąd dokładnie wiadomo ile i jakich odpadów dane gospodarstwo wygenerowało. Umożliwia to elastyczne dopasowanie opłat za odbiór i zagospodarowanie odpadów. Bez kodu nie można wrzucić odpadów do kontenera, co skutecznie eliminuje problem podrzucania odpadów. Pozostawienie podrzuconych odpadów pod kontenerem jest rejestrowane przez system monitoringu, a osoby są identyfikowane i karane. Dzięki kontenerowi stopień wysegregowania poszczególnych strumieni przekroczył 90%. Pozostają zapewne trudności (dotyczące każdego rodzaju systemu gospodarowania odpadami komunalnymi) z decyzją dotyczącą „trudnych” odpadów (np. plastikowa buteleczka z resztkami balsamu do opalania), jednak półautomatyczny system jest efektywniejszy niż systemy pojemnikowo-workowe.
Kilku pojemnikowy system zbiórki indywidualnej uzupełniony o pojemniki na odchody zwierząt domowych oraz aplikację na telefon to skuteczne narzędzie rozdziału poszczególnych strumieni odpadów komunalnych. System taki powinien być jednak ujednolicony. Jeśli nie w skali kraju, to koniecznie w skali województwa lub powiatu. Powinien także być wprowadzony i – jeśli już musi być zmieniany – zmiany te nie mogą następować zbyt szybko po sobie.
Tomasz Ciesielczuk
Strumienie odpadów komunalnych
Wstęp
Odpady komunalne są problematyczne do zagospodarowania ponieważ w ich skład wchodzi wiele niezwykle zróżnicowanych substancji. Czy podział na wiele strumieni ma sens? Który strumień jest najbardziej uciążliwy? Czy całkowity rozdział tych strumieni zapewnia skuteczne zawrócenie materiałów do obiegu?
Charakterystyka strumieni
„Bio” – czyli odpady ulegające biodegradacji. W skład tego strumienia wchodzą odpady kuchenne, trawa, liście zbierane jesienią oraz polimery biodegradowalne. Szybko zagniwają co powoduje, że pojemniki śmierdzą. Ponadto wabią gryzonie, ptactwo i owady.
„Plastik”. Tworzywa sztuczne stanowią jeden z istotniejszych strumieni z uwagi na znaczną objętość i zróżnicowanie. Dowodem tego są przepełnione pojemniki na tworzywa w naszych altanach śmietnikowych. Selektywnie zebrane tworzywa sztuczne zostają zwykle podzielone na frakcje: PET czyli butelki na napoje białe, niebieskie i zielone. Drugi rodzaj plastiku to przedmioty wykonane z polietylenu o wysokiej gęstości (HDPE). Kolejnym materiałem jest folia wykonana z polietylenu o niskiej gęstości (LDPE) oraz folia polipropylenowa (PP).
„Tetrapak” czyli odpady wielomateriałowe. Tzw. karton na napoje składa się z folii LDPE, papieru lakierowanego, folii LDPE, folii aluminiowej oraz dodatkowej folii LDPE. Około 70% masy tego odpadu to papier, jednak ścisłe połączenie tych materiałów powoduje, iż jest on bardzo trudny do zagospodarowania. Najczęściej trafia do spalarni lub na składowiska, ponieważ opracowane technologie odzysku materiałów (w tym cennej folii aluminiowej) są bardzo drogie.
Metale – to głównie puszki po napojach. Są wykonywane ze stali lub aluminium. W skład tego strumienia wchodzą także puszki po żywności dla ludzi i zwierząt (konserwy) oraz inne przedmioty metalowe – obudowy sprzętów AGD, a nawet folia aluminiowa.
Gabaryty – czyli zużyte, zepsute meble. Ich skład bywa bardzo podobny na obszarach wiejskich i miejskich – tekstylia, wypełnienia piankowe, okucia metalowe, sprężyny i materiały drewnopochodne.
WEEE – (waste of electric & electronic equipment) odpady elektryczne i elektroniczne czyli odpady niebezpieczne ale jednocześnie cenne. Wiele metali powinno być odzyskane z tego strumienia. Znajdziemy tu małe sprzęty AGD, przewody, akumulatory, baterie i żarówki, w tym świetlówki (szczególnie niebezpieczne z uwagi na zawartość rtęci) i lampy wyposażone w diody LED.
Papier – materiał bardzo zróżnicowany. Karton, papier z drukarek, lakierowane czasopisma, książki, zeszyty i pudełka. Znajdziemy tu także torby papierowe z plastikowym „okienkiem” używane do pieczywa, oraz pergamin do pieczenia i coś, co nie powinno się znaleźć w tym strumieniu – papier termoaktywny (wydruki z kas fiskalnych i terminali do kart płatniczych).
Szkło – materiał idealny do recyklingu. Jeśli nie ma zanieczyszczeń może być zawracane wielokrotnie do obiegu. Szkło to butelki, ale już nie szkło lustrzane, hartowane, zbrojone, klejone. Często spotykanym zanieczyszczeniem tego strumienia jest ceramika.
Inne odpady – poza głównymi strumieniami
To podstawowe strumienie, jednak typów odpadów jest znacznie więcej – stąd odpady komunale są tak trudne do zagospodarowywania. Dodatkowymi odpadami są: przedmioty zatłuszczone (zwykle opakowania i ręczniki kuchenne), mięso i kości, gruz ceglany i betonowy, , kosmetykach, opony samochodowe, kosmetyki, ubrania, pieluchy jednorazowe i inne artykuły higieniczne oraz styropian. Szczególnie istotne są odpady niebezpieczne takie jak opakowania po farbach, lakierach, środkach ochrony roślin i lekarstwa.
W przypadku styropianu recykling choć możliwy, nie zawsze jest realizowany ponieważ rzadko która firma chce się zająć zagospodarowaniem tego odpadu. Zwykle więc – tak jak pozostała masa plastiku, (wiele rodzajów polimerów z wyjątkiem tych wysegregowanych, o których była mowa powyżej) która znajduje się w żółtych pojemnikach do gromadzenia odpadów z tworzyw sztucznych przeznaczona jest do odzysku energetycznego (prąd i ciepło), zatem zostaną spalone.
Problemów dostarczają także odchody zwierzęce. Najczęściej spotykanym odpadem jest żwirek z kuwet kotów oraz odchody psów opakowane worki foliowe. Odpady te co prawda są biodegradowalne, jednak z uwagi na zagrożenie epidemiologiczne i parazytologiczne, nie mogą być włączone do strumienia bio.
Pozostałość po sortowaniu – czyli strumień odpadów zmieszanych. Znajdują się w nim odpady problematyczne – jeśli nie można jednoznacznie zakwalifikować odpadu do któregokolwiek z powyższych strumieni, tworzony jest nowy strumień – odpady zmieszane. W początkowej fazie wdrażania segregacji strumień ten próbowano poddawać kompostowaniu, jednak finalnie produkt nadal był odpadem.
Podsumowanie
Stworzone strumienie odpadów pozwalają na zagospodarowanie ich, co oznacza recykling materiałowy – najbardziej korzystną opcję, zgodną z gospodarką obiegu zamkniętego. Im więcej materiałów uda się odzyskać i wytworzyć z nich nowe przedmioty, tym mniej trzeba będzie wydobyć surowców i zużyć energii. Im mniej energii zużyjemy, tym będzie mniejsza emisja CO2 do powietrza, a tym samym spowalniamy zmiany klimatyczne.
Tomasz Ciesielczuk
